Vele van ons zijn bekend met het composteren van groenafval, om het uiteindelijk te gebruiken om de grond van onze moestuinen te verbeteren. Maar wat heeft dit proces te maken met een uitvaart? De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor humaan composteren, ook wel veraarden genoemd. In Washington is deze methode al sinds 2019 toegestaan, en in Duitsland sinds 2022. In veel andere Europese landen is er volop onderzoek gaande naar de voordelen van deze duurzame uitvaartmethode. Daarom vertellen wij je nu alvast alles over veraarden.

Teruggeven aan de aarde

Veraarden is een proces waarbij het lichaam van een overledene wordt afgebroken tot voedzame aarde, compost of humus, zonder gebruik te maken van chemicaliën of verbranding. Het lichaam wordt geplaatst in een speciale composteerunit, waarin de natuurlijke decompositiecyclus wordt versneld. Op deze manier wordt het lichaam op een natuurlijke en efficiënte wijze teruggegeven aan de aarde. Dit is dan ook de reden dat er in Nederland steeds vaker de term 'veraarden' wordt gebruikt.

Veraarden, hoe werkt het?

Hoe werkt composteren precies? In de composteerunit worden ideale omstandigheden gecreëerd voor micro-organismen om het lichaam af te breken. Het is als een gecontroleerde omgeving waarin het klimaat tot in detail wordt gereguleerd. Een perfecte balans van vochtigheid, zuurstof en temperatuur wordt gecreëerd, wat zorgt voor een optimale leefomgeving voor micro-organismen.

Veraarden, stap voor stap

Om je mee te nemen in hoe het werkt, gebruiken we het model van het Amerikaanse bedrijf Recompose. Als toevoeging beschrijven we het omhullen van het lichaam voorafgaand aan de plaatsing in de cocon. Al gebeurt dit niet op die manier in Amerika, zal dit in Europa waarschijnlijk een vereiste worden voor het proces.

• De plaatsing

Het lichaam wordt geplaatst in een 'cocon', een soort capsule die speciaal is ontworpen voor humaan composteren. Hierbinnen wordt het lichaam omhuld door houtsnippers, alfalfa en stro. De hoeveelheden van dit materiaal worden volledig afgestemd per lichaam. De capsule wordt gesloten, en de transformatie naar compost begint.

• Microbiële afbraak

De duur van het proces verschilt per organisatie. Recompose rekent hiervoor op vijf tot zeven weken, daar waar Meine Erde uitgaat van 40 dagen. Gedurende deze periode blijven het lichaam en de plantaardige materialen in de capsule, en wordt het lichaam langzaam afgebroken door micro-organismen. Er worden geen chemicaliën of additieven gebruikt. De micro-organismen genereren temperaturen tot 70° Celsius. Deze temperaturen vernietigen schadelijke ziekteverwekkers en transformeren het lichaam in vruchtbare humus die veilig is voor mens en plant. Het resultaat van dit afbraakproces is dat er voedingstofrijke grond ontstaat: compost.

• Compost

Per lichaam ontstaat er ongeveer  0.75 kubieke meter bruikbare compost. Deze grondstof wordt uit de capsule verwijderd, en wordt in Amerika nog drie tot vijf weken bewaard om te laten luchten (in Duitsland gebeurt dit niet, omdat het daar per wet verplicht is om deze compost te begraven, waar de grondstof vanzelf rijpt). Na dit proces kan de compost gebruikt worden voor het verrijken van de voedingsbodem van bossen, tuinen, en alle andere vormen van natuur.

• Leven na de dood

Deze voedzame grondstof geeft als het ware de voedingsmiddelen van ons lichaam terug aan de natuur. Het kan ingezet worden voor het herstel van bossen, het slaat koolstof op, en het voedt nieuw leven. Het is ook mogelijk om de compost te gebruiken als voeding voor het planten voor een boom ter nagedachtenis aan de overledene.

Waar kan ik op dit moment veraarden?

Als je kiest voor veraarden, dan moet je daar (nu nog) voor naar het buitenland. Gelukkig hoef je niet eens zo ver: in 2022 is het Duitse Meine Erde als eerste in Europa begonnen met veraarden, ook wel Reerdigung genaamd. En in de staat Washington in Amerika biedt Recompose sinds 2019 de mogelijkheid tot veraarden aan.

Veraarden in de VS: Recompose

Het team van Recompose:

Op een dag, terwijl Founder Katrina Spade in de achtertuin aan het spelen was met haar jonge zoon, begon ze na te denken over het idee dat later Recompose zou worden. "Het was in die tijd dat het leek alsof hij zo snel opgroeide," herinnert ze zich. "Op een dag wordt hij 40, dacht ik. Oh wow... dan ben ik al over de 70! Dat besef inspireerde me om na te denken over mijn eigen sterfelijkheid." Een besef dat doordrong in haar studie Architectuur aan de University of Massachusetts.

Hier begon Katrina na te denken over de milieu-impact van de traditionele begrafenis en crematie. "Als ik sterf, word ik waarschijnlijk gecremeerd," dacht ze. "Ik wil een natuurlijke begrafenis, maar ik wil in een stad wonen. Moet ik dan terug naar het platteland om begraven te worden? Hoe kun je natuur brengen naar de uitvaart in de stad?"

Terwijl ze op de Universiteit was, belde Katrina's jeugdvriendin Kate Stephenson haar op. "Wist je dat boeren al tientallen jaren dieren composteren?" Het gesprek zette Katrina aan het denken: Wat als je dat ook met mensen zou kunnen doen? Tijdens haar tweede jaar van de opleiding bouwde Katrina samen met vrienden Garth en Jesse een compostverwarmingssysteem, waarbij ze de ongelooflijke kracht van microben demonstreerden. Met haar baanbrekende benadering van lijkbezorging richtte Katrina uiteindelijk Recompose op, een bedrijf dat zich toelegde op het aanbieden van ecologische compostering als alternatief voor de traditionele begrafenis en crematie.

Tot op heden heeft Recompose bijna driehonderd lichamen gecomposteerd, een succes dat ertoe heeft geleid dat er twee andere bedrijven zijn begonnen met natuurlijke organische ontbinding: Return Home en de natuurbegraafplaats Herland Forest.

Na de behandeling bieden deze drie Amerikaanse partijen de mogelijkheid om de overgebleven vruchtbare aarde op te halen of te doneren aan een lokaal bos. De keuze hierin verschilt wel degelijk: bij Recompose kiest de helft voor het bos, maar bij Return Home doneert slechts vijf procent. Bij natuurbegraafplaats Herland Forest is het ook mogelijk om voor een natuurgraf te kiezen, waar meer dan 80 procent voor kiest.

Veraarden in Duitsland: Meine Erde

Meine Erde-oprichters Max Huesch en Pablo Metz:

"Bij het luisteren naar de verhalen van onze grootouders, zijn we onder de indruk geraakt van hun betrokkenheid bij hun nalatenschap en hun verlangen naar een positieve benadering van het afscheid. We zijn op zoek gegaan naar een manier van afscheid nemen die recht doet aan de prachtige herinneringen van de nabestaanden. Het concept van niet volledig verdwijnen, maar juist nieuw leven voortbrengen, biedt troost en hoop. Het idee dat uit de aarde van onze dierbaren een boom kan groeien, waarop toekomstige generaties kunnen klimmen en kersen kunnen plukken, is een prachtig alternatief, zowel voor degenen die vertrekken als voor degenen die achterblijven. Zo is het concept van Meine Erde tot stand gekomen."

Op dit moment werkt Meine Erde samen met de universiteit van Leipzig aan het toegankelijk maken van Reerdigung (veraarden). De resultaten van alle onderzoeken die ze doen worden openbaar gemaakt, zodat het proces door heel Europa kan worden goedgekeurd.

Veraarden in Nederland: Veraarden

In Nederland is er een groeiende belangstelling voor veraarden. Het aantal personen en bedrijven in de uitvaartbranche die zich inzet voor het mogelijk maken van veraarden in Nederland groeit snel. Ook is er een stichting opgericht genaamd Veraarden. Het team bestaat uit Jenneke Haaksma, Susanne Duijvestein, Marly van Lipzig, Eefje Smulders, Jurrien Roossien en Carien Kirkels. Zij zetten zich in voor het mogelijk maken van deze duurzame uitvaartmethode in Nederland.

Het team van Veraarden Foto: Marijn Bax

Om veraarden in Nederland mogelijk te maken, heeft Stichting Veraarden een crowdfunding opgericht en het doel van €15.000 behaald.  Er is steun vanuit Triodos Foundation, Stichting Symbio en Iona Stichting. Ook kwam er steun van andere soil mates: uitvaartondernemingen en honderden particulieren. Een van die soil mates is Wikkelgoed. Stichting Veraarden zegt daarover: 'Deze brede steun betekent veel. We zien echt een groeiende belangstelling voor milieuvriendelijke lichaamsbestemmingen, en veel mensen vinden het troostend om onderdeel te kunnen blijven van de natuurlijke kringloop.’  

Met de steun van donateurs kan de stichting stappen zetten om beleid, wetenschap en praktijk rondom veraarden met elkaar te verbinden. Een belangrijk doel is om beter te begrijpen wat mensen precies willen. Jenneke Haaksma legt uit: ‘We weten dat er grote belangstelling is voor veraarden, maar we willen ook graag de diepte in van bijvoorbeeld de bestemming van de ontstane aarde. Zouden mensen dit graag mee naar huis willen nemen, net zoals crematie-as, en iets in eigen tuin willen laten groeien? Wat voor bestemmingsplekken verlangen mensen die geen tuin hebben? En hoe verhouden mensen zich tot het idee dat er geen kist meer nodig is bij veraarden?'

Naast een breder onderzoek voert de stichting ook kleinschalige gesprekken: de ‘Aardige gesprekken over de dood’. Daarbij gaan vrijwillige ambassadeurs in het hele land in gesprek met mensen over hun ideeën rond afscheid nemen, leven en dood. ‘Mensen hebben zelf zo veel inspirerende ideeën over veraarden, de beweging groeit echt van onderop,’ aldus Haaksma.

Update juli 2025

Om veraarden in Nederland mogelijk te maken, moet er eerst een wetswijziging plaatsvinden. Minister Uitermark van Binnenlandse Zaken heeft daarom eerder dit jaar de Gezondheidsraad gevraagd om advies over deze methode. Die brengt deze zomer in kaart of veraarden in Nederland verantwoord en haalbaar is. Daarbij wordt ook gekeken naar onderzoek uit Duitsland, met name van de Universiteit van Leipzig. Volgens Jenneke Haaksma, directeur van Stichting Veraarden, is de verwachting positief: ‘Als de Gezondheidsraad groen licht geeft, dan staat er weinig meer in de weg om veraarden mogelijk te maken voor mensen.’

Veraarden in België: Humusatie

In België is er al geruime tijd een groeiende beweging om veraarden, in België bekend als humusatie, mogelijk te maken. De Stichting Metamorfose, met inmiddels meer dan vierhonderd leden, is op dit moment de mogelijkheden van openluchtcompostering aan het onderzoeken. Dit kun je zien als een methode die dicht staat bij hoe het in de tuin gebeurt: er wordt een composthoop gemaakt in een zogeheten metamorfose-tuin. Hierbij wordt er gebruik gemaakt van de microorganismen die al in de bovenlaag van onze aarde leven, samen met aanvullende bacteriën die actief aan de hoop worden toegevoegd. Op hun website staat dat ze erop rekenen dat de stoffelijke resten op deze natuurlijke methode na twaalf maanden omgevormd zijn tot een gezonde en vruchtbare humus (de officiële term voor de vruchtbare bovenlaag van de grond). Sinds 23 maart 2023 lopen er tests met vier varkens, een onderzoek dat naar eigen zeggen bijna is afgerond. Met deze resultaten verwachten ze binnenkort toestemming te krijgen voor humane tests.

Wikkelgoed en veraarden

Een belangrijk onderzoek dat gaande is, is het vinden van geschikte materialen voor de omhulling van het lichaam. De meeste materialen hebben namelijk een vertragende werking op het proces. Het is echter wel van groot belang dat de overledene eerbiedig omhuld wordt. Samen met Meine Erde is Wikkelgoed begonnen met onderzoek naar geschikte materialen die gebruikt kunnen worden als composteeromhulsels die de afbraak bevorderen en tegelijkertijd een waardig afscheid mogelijk maken.

Waarom veraarden?

Waarom is het nodig om naast begraven en cremeren nog een manier van lijkbezorging mogelijk te maken?

• Duurzaamheid:

Veraarden als uitvaartmethode biedt een duurzame benadering van lijkbezorging. Het proces maakt gebruik van natuurlijke afbraak en microbiële activiteit om het lichaam terug te geven aan de aarde, wat resulteert in de productie van voedzame compost. Het minimaliseert de milieueffecten in vergelijking met traditionele methoden, zoals het behoud van land voor begraafplaatsen en het verminderen van de uitstoot van schadelijke stoffen bij crematie.

• Ruimtegebrek:

In veel gebieden wordt de beschikbare ruimte voor begraafplaatsen steeds schaarser. Traditionele begrafenispraktijken vereisen vaak grote stukken land voor begraafplaatsen, evenals het gebruik van graven en grafstenen. Humaan composteren biedt een ruimtebesparende oplossing, aangezien er geen permanente grafmarkeringen nodig zijn. Dit draagt bij aan het behoud van natuurlijke habitats en maakt efficiënter gebruik van de beschikbare ruimte.

• Persoonlijke voorkeuren:

Niet iedereen voelt zich comfortabel bij de traditionele methoden van begraven of cremeren. Sommige mensen zoeken naar alternatieven die beter aansluiten bij hun persoonlijke overtuigingen, culturele achtergrond of spirituele en holistische waarden. Compostering kan een meer natuurlijke en verbonden benadering bieden, waarbij het lichaam terugkeert naar de aarde op een manier die harmonieus is met de natuurlijke kringloop.

• Innovatie en keuzevrijheid:

Compostering als uitvaartmethode biedt niet alleen duurzaamheid en ruimtebesparing, maar ook innovatie en keuzevrijheid. Het stimuleert nieuwe ontwikkelingen op het gebied van lijkbezorging en geeft mensen de vrijheid om een methode te kiezen die past bij hun waarden, wensen en milieubewustzijn.

• Verbondenheid met de natuur en het levenseinde

Humaan composteren biedt een diepere verbondenheid met de natuur en het levenseinde. Het idee van terugkeren naar de aarde en bijdragen aan de voortgang van het leven kan een gevoel van vrede en harmonie bieden, zowel voor degenen die deze keuze maken als voor hun dierbaren.

• Een respectvolle en betekenisvolle manier van afscheid nemen

Door het lichaam op een natuurlijke manier terug te geven aan de natuur, ontstaan er natuurlijke, levende gedenkplekken. Het leven hoeft niet te worden herdacht bij een grafsteen op een strak ingerichte begraafplaats, maar kan juist in een natuurgebied gebeuren. Gepaard met de schoonheid van de natuur, is er ook het besef dat de overledene direct heeft bijgedragen aan het onderhoud en leven hiervan.

Nieuwe mogelijkheden in de uitvaartbranche

Er vindt een opmerkelijke verschuiving plaats in sociale normen en percepties rond de dood en begrafenissen. Mensen worden zich steeds meer bewust van de ecologische impact van traditionele manieren van uitvaart en zoeken naar meer milieuvriendelijke alternatieven, waaronder veraarden en ook resomeren. Voorheen werden traditionele uitvaarten als de enige "juiste" manier beschouwd om respect te tonen voor de overledene en om het rouwproces te doorlopen. Echter, in lijn met de groeiende aandacht voor duurzaamheid en milieubewustzijn, beginnen mensen hun horizon te verbreden en open te staan voor nieuwe benaderingen. Steeds meer mensen kiezen ervoor om hun leven in harmonie met de natuur te leiden, de meer holistische kijk op het leven. Ze zoeken naar manieren om zelfs na de dood een positieve impact op de wereld te hebben. Veraarden sluit mooi aan bij deze waarden, omdat het niet alleen een duurzame methode is, maar ook de voedingsstoffen van het lichaam teruggeeft aan de aarde.

Het begin van een duurzaam einde

De toekomst van veraarden ziet er veelbelovend uit. Onderzoek en innovaties zullen blijven bijdragen aan de verbetering van het proces en de technieken die worden gebruikt. Nieuwe methoden en technologieën worden ontwikkeld om het composteringsproces verder te optimaliseren, waardoor het efficiënter en effectiever wordt.

In de tussentijd is het essentieel om het bewustzijn en de educatie over veraarden te vergroten, zodat mensen geïnformeerde keuzes kunnen maken over hun uitvaart. Door middel van voorlichting kunnen mensen de voordelen en mogelijkheden van veraarden beter begrijpen en overwegen als een alternatief voor traditionele begrafenispraktijken. Het bevorderen van open dialogen en het delen van ervaringen kan bijdragen aan een bredere acceptatie en normalisatie van veraarden.

We kijken enthousiast vooruit, en zetten ons in voor een toekomst waarin veraarden mogelijk wordt gemaakt in Nederland.

Veraarden en de wet op lijkbezorging

Op dit moment wordt de Wet op de Lijkbezorging in Nederland geactualiseerd, een proces dat wegens de covidperiode flink is vertraagd. Hierbij wordt er gekeken naar onder andere resomeren en veraarden, gebaseerd op een adviesrapport van de Gezondheidsraad in 2020. Destijds was er onvoldoende informatie om veraarden goed te kunnen beoordelen, maar de afgelopen jaren is er veel gebeurd. Sinds er in Duitsland al een locatie is die deze vorm van uitvaart mogelijk maakt, is er steeds meer informatie en data beschikbaar. Onder andere Stichting Veraarden zet zich in om hiermee humaan composteren ook in Nederland te legaliseren.

De kosten van veraarden

Wat veraarden, of composteren, in Nederland zou gaan kosten staat natuurlijk nog niet vast, maar we kunnen wel alvast een blik vooruit doen door te kijken naar onze voorlopers. Brancheblad Uitvaartzorg heeft hiervoor een handig overzicht gemaakt:

Als je kijkt naar onze Duitse buren, zou het zomaar kunnen dat veraarden in de toekomst de goedkoopste uitvaartmethode wordt. Samen met de duurzaamheidsargumenten, en het idee van onderdeel worden van de natuur, kijken wij erg uit naar de komst van veraarden!

Foto bovenaan: Recompose.life